Uloga dermatovenerologa u prevenciji i praćenju melanoma kože
U prevenciji melanoma i praćenju oboljelih od ovog najmalignijeg karcinoma kože ključna je uloga dermatovenerologa.
Prevencija melanoma
Prevencija melanoma može biti primarna, sekundarna i tercijarna.
Primarna prevencija
Podrazumijeva strateške mjere odgovornih državnih institucija (Ministarstava zdravlja, Udruženja za maligne tumore, zdravstvenih ustanova) koje obuhvataju:
- provođenje edukativnih programa u predškolskim i školskim ustanovama te informisanje kompletnog stanovništva putem medija o pravilnom izlaganju sunčevoj svjetlosti, zaštiti kože od opekotina, štetnom djelovanju solarijuma, značaju samopregleda kože i blagovremenom javljaju na dermatološke preglede;
- organizovanje i provođenje besplatnih javno-zdravstvenih kampanja;
- izradu nacionalnih registara, vodiča i sl.
Sekundarna prevencija
Odnosi se na otkrivanje melanoma kože u najranijoj fazi, kada je karcinom zahvatio samo površinski dio kože, nije dospio u duboki sloj kože i nije dao metastaze putem krvi i limfe. Sekundarna prevencija se obezbjeđuje edukacijom zdravstvenih radnika porodične medicine iz oblasti dermato-onkologije, da sve pacijente sa sumnjivim lezijama na koži blagovremeno upućuju na dermatološke i dermoskopske preglede.
Tercijarna prevencija
Obavlja se u zdravstvenim dermatološkim ustanovama tercijarnog nivoa pomoću savremenih dermoskopskih uređaja koji omogućuju pregled i kompjutersko memorisanje pigmentnih lezija, te poređenjem sa nalazom na narednim kontrolama.
Jedan od takvih najsavremenijih uređaja imamo u Klinici za kožne i polne bolesti UKC RS i on omogućuje digitalno mapiranje pigmentnih lezija cijelog tijela. Aparat radi na principu vještačke inteligencije tako da prepoznaje novonastale promjene na koži i sam obilježava one sa visokim rizikom, odnosno one koje bi trebalo odstraniti.
Dermatološko praćenje bolesnika sa melanomom (engl. follow up)
Dermatološko praćenje osoba oboljelih od melanoma je veoma važno zbog moguće pojave metastaza. Metastaze se mogu javiti na koži (na ili neposredno uz ožiljak odstranjenog melanoma, u njegovoj blizini), u potkožnom tkivu, limfnim čvorovima, zatim na unutrašnjim organima (plućima, jetri, mozgu).
Iako je najvažniji period praćenja u prvih 5 godina nakon operacije primarnog melanoma, period aktivnog praćenja bi trebao da traje 10 godina. Kontrolni dermoskopski pregledi melanoma uključuju: detaljan klinički dermatološki, dermoskopski pregled kože i vidljivih sluznica te palpaciju regionalnih limfnih bazena.
Učestalost praćenja (kontrolnih dermatoloških pregleda) zavisi od stadijuma melanoma i obavlja se prema važećim preporukama nadležnih organizacija i asocijacija koje se bave melanomom. Pregledi se obično poklapaju sa obaveznim kontrolama kod onkologa uz praćenje određenih laboratorijskih i radilošokih nalaza (RTG, UZV, CT , MR, PET).
Trenutna preporučna dinamika praćenja:
- Kod melanoma niskog rizika (stadijumi 0 i IA) klinički i dermoskopski pregled kod dermatologa se obavlja svakih 6 mjeseci prve 3 godine, zatim 1x godišnje;
- Kod melanoma srednjeg rizika (stadijumi IB, IIA, IIB) praćenje podrazumijeva klinički i dermoskopski pregled svaka 3 mjeseca u prve 3 godine, od 3. do 6. godine svakih 6 mjeseci, zatim 1x godišnje;
- Kod melanoma visokog rizika i metastatskog melanoma (stadijumi IIC, III A-C, IV) praćenje podrazumijeva klinički i dermoskopski pregled svaka 3 mjeseca prvih 5 godina, zatim svakih 6 mjeseci do 10. godine.
Zbog mogućnosti pojave metastaza nakon otkrivanja primarnog melanoma, te zbog 5-10% rizika od nastanka nemelanomskog tumora kože, bilo bi poželjno da pacijenti sa melanomom, nakon aktivnog perioda praćenja od 10 godina i dalje doživotno 1x godišnje obavljaju dermatološke i dermoskopske preglede kože.